Inuussutissarsiutitigut tapersiisarnermut immikkoortortaqarfik (ESU)

Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfiup suliassaasa ilagaat, aalisarnermik, piniarnermik nunalerinermillu inuussutissarsiutit ingerlaavartumik ineriartortuarnissaannut aamma unammillersinnaassuseqarnissaannut suleqataanissaq. Taakkunanilu suleqataasinnaanissamut Inuussutissarsiutitigut tapersiisarnermut immikkoortortaqarfik aaqqissuussaasarpoq – ESU.

Inuussutissarsiutitigut tapersiinerit tassaapput aalisartunut, piniartunut nunaatilinnullu aningaasaqarnikkut ikiorsiissutit. Inuussutissarsiutitigut tapersiinerit tassaasinnaapput inuussutissarsiuteqarnerup inerisarnissaanut taarsigassarsiat aamma tapiissutit. Assersuutigalugu qinnutigisinnaavatit:

• Aningaasanik taarsigassarsinissamut tapiiffigitinnissamullu, angallatit iluarsaanniarukku, motoorit taarserniarukku, isumannaallisaanermut atortunik pissarsiniaruit imaluunniit aalisarnermut atortunik pissarsiniaruit
• Aningaasanik taarsigassarsinissamut tapiiffigitinnissamullu, savaateqarfimmik tigusiniaruit, amerlanernik uumasuuteqalerniaruit imaluunniit ingerlatsinermut atortunik amerlanerusunik pissarsiniaruit
• Inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqamik tapiissutit
• Illunut inuussutissarsiuteqarnissamut atugassanut (15 % tikillugu), illunut nammineq sanaartugassanut (95 % tikillugu) imaluunniit nunagissaanissamut tapiissutit – tapiissutisiniaraanni Nunalerinermut siunnersortimit suliaq nalilerneqassaaq. Nunap annertussusaa apeqqutaalluni tapiissutit angissusilerneqartarput
• Inuussutissarsiutitigut tapiissutinit taarsigassarsiannut tapiiffigineqarnissaq

Inuussutissarsiutitigut tapiissutinit taarsigassarsisinnaassaguit, illit nammineq aallarniutitut akiliutit akilersinnaasariaqarpat. Pisortanut taarsigassarsiavit akilersornissaannut Inuussutissarsiutitigut tapiissutit atoqqusaanngilatit.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutinik pissarsisinnaassaguit, isumaqatigiissutaasutut akilersuininnut akiliisinnaasariaqarputit.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutit arlaleriarlugit nunaatilinnit aalisartunillu qinnutigineqarsinnaapput. Aalisartutut assersuutigalugu angallatit iluarsaanniarukku, motoorit taarserniarukku, isumannaallisaanermut atortunik pissarsiniaruit imaluunniit aalisarnermut atortunik pissarsiniaruit taarsigassarsinissamut qinnuteqarsinnaavutit. Nunaatilittut taarsigassarsisinnaavutit assersuutigalugu pilersuinissamut illumik pissarsiniaruit, ingerlatsinermut atortussanik pissarsiniaruit, sanasunut aningaasartuuteqarniaruit imaluunniit nunaatissamik tigusiniaruit.

Nunaatilinnulli aalisartunullu assigeequtigineqartoq ataasiuvoq, tassa Inuussutissarsiutitigut tapiissutit angallammut ataasiinnarmut atussammata – imaluunniit nunaatilimmut ataasiinnarmut.

Nunaatilinnut immikkut
Tapiiffigitinnissamut qinnuteqarnermi piumasaqaataavoq:

• Nunaatilittut ingerlatsisuunissat
• 21-it 65-illu akornanni ukioqarnissat
• Tapiissuteqarnikkut nunaateqarnerup siuarsarneqarnissaa naammassiuminarsarnissaalu uppernarsarsinnaassagit

Inuussutissarsiutigalugu umiatsiaararsortunut immikkut
Inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqamik pissarsinissamut taarsigassarsisinnaanngilatit, tapiiffigineqarnissamilli qinnuteqarsinnaavutit. Tapiiffigineqarnissamut piumasaqaataavoq:

• Piniartuunissat, imaluunniit aalisartuunissat sumiiffillu najugarisat aalisartussaaleqisuunissaa
• 18-it 65-illu akornanni ukioqarnissat
• Inuussutissarsiutigalugu aalisartuusimanissat imaluunniit piniartuusimanissat sivikinnerpaamik ukiuni marlunni
• Umiatsiaaraq 16 aamma 19 fodi akornanni angitigissasoq

Qaanaap eqqaamiuuguit Tunumiuuguilluunniit, inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqap akiata 84 %-ia tikillugu tapiissutigineqartarpoq. Kalaallit Nunaata sinnerani inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqap akiata 75 %-ia tikillugu tapiissutigineqartarluni.

Kommunerisanni imaluunniit Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmi inuussutissarsiutinut siunnersortikkoorlugu inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqamik pissarsinissamut tapiissutinik qinnuteqarnissamut ikiorserneqarsinnaavutit.

Taarsigassarsiat tassaapput inuussutissarsiutitigut tapiissutit ilaat, ukiumut 4 %-imik ernialerlugit utertillugit akiligassatit. Tapiissutit aallaavittut isigalugu utertillugit akilerneqartussaanngillat.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutinik taarsigassarsisimaguit, taarsigassarsiat akilersornissaannut tapiissutinik qinnuteqarsinnaavutit. Taamatut tapiissutisiniaraanni akilersugassatit akilernissai piumasaqaataavoq. Taamaaliorsinnaaguit Inuussutissarsiutitigut tapiissutinik 35 % tikillugu tapiissutisisinnaavutit.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutisiatit assersuutigalugu 1.000 koruunimik akilersortarniarukkit piffissarlu eqqorlugu akiliisarlutit, tapiissutit 35 %-ii 350 koruuniussapput. Tassa ima paasillugu, 1.000 koruunit 350 koruunillu akornanni nikingassutaa akilertassavat – tassa 650 koruunit.

Piffissarititaasup iluani akiliinngikkuit akilersugassaq tamaat 1.000 koruunit akilissavatit.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutinit taarsigassarsinissamik qinnuteqarniaruit, qinnuteqarnermi immersuiffissaq immersussavat. Qinnuteqaat Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmut nassiunneqassaaq.

Qinnuteqarnissamut immersuiffissaq

Qinnuteqarnissamut immersuiffissaq najukkanni sullissivimmi, Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmi imaluunniit Savaatillit Peqatigiit Suleqatigiissuni (SPS) siunnersortimit pissarsiarisinnaavat.

Qinnuteqarninni ilanngutissavat:

• Aalisartutut, piniartutut imaluunniit nunaatilittut inuussutissarsiuteqarnerit pikkoriffigigit pillugu uppernarsaat. Kommunerisanni inuussutissarsiornermut siunnersortip imaluunniit Nunalerinermik Siunnersorteqarfimmit assersuutigalugu tapersiilluni allakkiortoqarsinnaavoq
• Ukiunut tulliuttunut pingasunut missingersuutit
• Aallaqqaatissatut akiliisinnaanerit uppernarsaat, assersuutigalugu aningaaserivinnit. Aallaqqaatissatut akiliutissatit qinnutigisavit 10 %-iata annertoqatigissavai – nunaatilittut aallarterlaanut 5 %. Angallammik traktorimilluunniit nutaamik pisisimaguit, akiliutigisavit ilaa aallaqqaatissatut akiliutitut atorneqarsinnaavoq
• Taarsigassarsiavit allat takussutissartaat
• Aalisartuuguit aalisarnermut akuersissutip assilinera

Kommunerisanni innuttaasunik sullissivimmi qinnuteqaativit immersornissaanut ikiorneqarsinnaavutit. Aammattaaq ikiorneqarnissamut Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmut attaveqarsinnaavutit.

Tapiissutit
Inuussutissarsiutitigut tapiissutinik qinnuteqarniaruit, qinnuteqaatit Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmut nassiutissavat.

Inuussutissarsiutitigut tapiissutinit taarsigassarsinissamik akuerineqaruit, piffissap isumaqatigiissutigineqartup qaangiutinnginnerani illit akilersuutivit akilertarnissaat pillugu atsiortinneqassaatit. Piffissap isumaqatigiissutigineqartup qaangiutinnginnerani akiliisimanngikkuit makku peratarsinnaapput:

1. Akileeqqusissummik allagarsisinneqassaatit
2. Suli akiliisimanngikkuit suliaq Akileraartarnermut Aqutsisoqarfiup akiliisitsiniartarfianut, akiitsunik akiliisitsiniartartuusumut ingerlateqqinneqassaaq
3. Akiitsutit ataatsikkoortumik akilissagitit imaluunniit pinngitsaaliissummik akilersuinertut illit isertitavit ilaat unerartinneqassasut akiliisitsiniartartup piumasarisinnaavaa

Inuussutissarsiutitigut tapiissutit utertillugit akilernissaat angoratarsinnaavat, assersuutigalugu imaattoqarsimappat:

• Inuussutissarsiutitigut tapiissutinut piumasaqaatit eqquutsinngikkukkit
• Inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqat tapiissutit pissarsiarinerisa kingorna ukiut arfinillit qaangiutinngitsut tunisimagukku
• Illu nammineq sanaaq tapiissutit pissarsiarinerisa kingorna ukiut qulit qaangiutinngitsut tunisimagukku
• Inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqat qularnaveeqqutigisimagukku
• Qaammatini kingullerni aqqaneq-marlunni inuussutissarsiutigalugu umiatsiaaqqat atorsimallugu uppernarsaasersimanngikkukku

Pissutsit ilinnut tunngasut allannguuteqarpata nalunaarutiginissaanut pisussaaffeqarputit.

Utaqqiisaasumik unitsitsigallarneq
Taarsigassarsiatit akilersorsinnaanngikkukkit ukiut marluk tikillugit akilersuinivit unitsikkallarnissaa qinnuteqaatigisinnaavat. Tamatumunnga akuerineqarsinnaavutit imaattoqarsimappat:

• Inuussutissarsiutitigut tapiissutinit taarsigassarsisimaguit, taarsigassarsiat appasinnerpaamik 60 %-ii pillugit sillimmaserneqarsimallutik
• Akiliisinnaassuseqannginnerit piffissami killeqartumi atuuppat. Tamanna assersuutigalugu tassaasinnaavoq napparsimasutit aammalu piffissap ilaani sulisinnaanak

Taarsigassarsiannut akilersuutivit unitsikkallarnissaa kissaatigigukku Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmut qinnuteqaatit nassiutissavat.

Missingersuutit aamma piffissap ilaani sooq akilersuutinnut akiliisinnaannginninnut nassuiaatit ilanngunnissaat eqqaamassavat.

Akilersuininni utaqqiisaasumik akilersuinerpit unitsinnissaanut akuerisaasimaguit, akilersuileqqinnissat qaquguluunniit aallartissinnaavat. Qaammatit akilersuinngiffitit taarsigassarsiavit akilersornissaannut sivisussusilerneqassapput.

Inuussutissarsiutitigut taarsigassarsinissamik qinnuteqaatit itigartinneqarsimappat, naammagittaalliorsinnaavutit imaattoqarsimappat:

• Isumaqaruit itigartitsineq tunngaviit eqqunngitsut aallaavigalugit pisimasoq
• Isumaqaruit qinnuteqaatinnut tunngatillugu paasissutissanik nutaanik saqqummersoqarsimasoq

Itigartinneqarnermik nalunaarutisiffivit kingorna kingusinnerpaamik ullut 14-it qaangiutsinnagit allaganngukkamik naammagittaalliuteqassaatit. Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmut naammagittaalliut nassiunneqassaaq.

Eqqaamallugu naammagittaalliutit tunngavilersussagakku.

Naammagittaalliutit suliarineqareerpat akissutisissaatit.

Naalakkersuisoqarfimmit aalajangiunneqartoq naammaginngikkukku, Ombudsmandeqarfimmut suliassanngortissinnaavat.